TUBA DEI (Trąba Boża) – znajduje się w Toruniu na szczycie wieży bazyliki katedralnej świętych Janów. Jest jednym z największych średniowiecznych dzwonów używanych do dziś w Europie Środkowej.
Stanowi drugi co do wielkości średniowieczny dzwon w Polsce, ustępując miejsca tylko dzwonowi Zygmunta w Krakowie. Tuba Dei to jedna z wielkich atrakcji Torunia. Jego dźwięk usłyszeć możemy tylko kilka razy w roku.
Całkowita masa Tuba Dei około 7,5 tony w tym 200 kg waży jego żelazne serce. Dolna średnica kielicha dzwonu mierzy 227 cm a wysokość łącznie z koroną wnosi 200 cm. Kielich Tuba Dei zdobią cztery płaskorzeźby przedstawiające:
– św. Jana Chrzciciela – patrona miasta
– św. Jana Ewangelisty (obaj są patronami Katedry)
– św. Barbary – patronki ludwisarzy
– św. Katarzyny
Pod koroną wyryto skrót łacińskiego napisu:
ANNO DOMINI MVC XXII DIE SEPTEMBRIS EGO TUBA DEI IN LAUDEM DEI ET SANCTORUM JOHANNIS BAPTISTAE ET EVANGELISTAE PATRONORUM HUIUS TEMPLI FUSA SUM
Roku Pańskiego 1500 22 dnia września ja, Trąba Boża, ku chwale Boga i Świętych Janów Chrzciciela i Ewangelisty, patronów tej świątyni, zostałam odlana
Tuba Dei czyli Trąba Boża – średniowieczny dzwon na wieży kościoła w Toruniu
TUBA DEI (Trąba Boża) – dzwon umieszczony jest na potężnej gotyckiej wieży bazyliki katedralnej św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Toruniu. Wisi na oryginalnym drewnianym belkowaniu, mającym już prawie 600 lat. Ciekawy jest fakt, że do rozkołysania Tuba Dei używa się siły nóg. Jest jednym z trzech średniowiecznych dzwonów kołysanych w Europie. O ile dwa pozostałe znajdują się daleko w Paryżu i Pradze, o tyle zachęcamy aby wybrać się na wycieczkę do Torunia i zobaczyć ten cudowny dzwon na własne oczy.
Wieża Świętojańska słynna jest także z wielkiego zegara flisackiego zwanego Digitus Dei – Palec Boży. Nazwa czasomierza pochodzi od wskazówki pokazującej godzinę zakończonej dłonią. Zegar prawdopodobnie zawisł na wieży w 1433 roku.
Obecnie Toruńska Trąba Boża, jest piątym co do wielkości dzwonem w Polsce. Przed nim znajdują się dzwon Maryja Bogurodzica z Lichenia, dzwon Józefa z Lichenia Starego, dzwon Zygmunta z Krakowa i dzwon Gratia Dei z Gdańska.
Historia dzwonu Tuba Dei
Historycy nie są pewni kto wykonał dzwon Tuba Dei. Niektóre źródła jako twórcę podają ludwisarza Marcina Shmidta, który jednak według innych badań miał działać na Pomorzu dopiero 80-90 lat później. Wiadomo jednak z pewnością, że koszt odlewu był ogromny. Do stworzenia Tuba Dei użyto stopu miedzi, cyny i cynku. Dzwon stanowi świadectwo bogactwa ówczesnego Torunia, które aspirowało na miano europejskiej metropolii.
Tuba Dei zawisł na dzwonnicy kościoła w 1500 roku i nosił tytuł największego dzwonu w Polsce 21 lat. Jego miejsce zajął dzwon Zygmunta, umieszczony na Wieży Zygmuntowskiej w północnej części katedry wawelskiej w Krakowie w 1521 roku.
Podczas III wojny północnej, toczącej się w latach 1700-1721, Toruń oblegany był przez wojska szwedzkie. Po jego kapitulacji, najeźdźcy zaczęli plądrować miasto. Kradziono wszystko, łącznie z toruńskimi dzwonami. Obecnie największy średniowieczny dzwon w Szwecji to Thornan. Znajduje się w katedrze Uppsali, a zrabowany został z kościoła św. Jakuba. Rada Torunia zdołała uratować Tuba Dei wnosząc okup w wysokości 12 tysięcy talarów.
Kolejny raz dzwon zagrożony był w trakcie II wojny światowej. Wtedy to Niemieccy najeźdźcy zamierzali dzwon pociąć. Trąba Boża z Torunia zdołała jednak przetrwać. Tego szczęścia nie miał natomiast dzwon Wielki Jan z 1437 roku. Aż do 1942 (lub 1943r.) wisiał obok Tuba Dei na wieży Świętojańskiej, kiedy to został zniszczony i przetopiony na potrzeby wojska.
W roku 2000 minęła 500. rocznica Trąby Bożej. Aby uczcić to wydarzenie, zorganizowano spotkanie poświęcone toruńskim dzwonom.
Legenda o dzwonie Tuba Dei
W latach osiemdziesiątych XV w. kończono rozbudowę najstarszego toruńskiego kościoła – staromiejskiej fary p.w. św. Janów. Wybudowano wtedy nową masywną wieżę, w miejsce poprzedniej, która została rozebrana po częściowym zawaleniu się. Okazało się jednak, że zabrakło środków na zakup nowego dzwonu.
Długo debatowano skąd wziąć pieniądze. Dzwon powinien być wielki, godny wspaniałego miasta i wspaniałej świątyni, dlatego kosztować będzie fortunę. W końcu Rada Miejska postanowiła zdobyć je podstępem. Jako że zbliżał się rok 1500 postanowiono rozgłosić że nadchodzi koniec świata. Toruńscy mieszczanie bardzo szybko uwierzyli w tę przepowiednię i szukali sposobu by uchronić się przed nadchodzącym kataklizmem. Burmistrz miasta wyszedł naprzeciw oczekiwaniom mieszkańców.
Ogłosił, że Bóg da się przebłagać i zapomni o ludzkich niegodziwościach jeśli do 31 grudnia 1500 roku na toruńskiej farze zawiśnie dzwon nazwany ku chwale Bożej „Tuba Dei” (co oznaczy „Trąba Boża”).
Nadzieja wstąpiła w mieszkańców Torunia. Do staromiejskiego ratusza zaczęli przynosić datki w postaci cennych kruszców i pieniądze potrzebne do odlania dzwonu. Ich hojność była wielka i po niedługim czasie można było zamówić u znanego ludwisarza odlanie dzwonu. Odlewnik rozpalił wielki piec. Przetopił w nim srebrne, cynowe, a nawet złote naczynia zebrane w darach od mieszkańców miasta. Odlał wielki dzwon w przygotowanej wcześniej formie. Tak powstał Tuba Dei.
Dzwon został uroczyście poświęcony 22 września 1500 roku a w toruńskich mieszczan wstąpiła nadzieja. Jednak poświęcenie dzwonu to jeszcze nie koniec zadania. Był to największy dotychczas dzwon w Polsce, puki co stał na ziemi a powinien wisieć na wieży kościelnej. Zaczęto myśleć nad tym, jak tak wielki dzwon wciągnąć na górę. Pomysłów było wiele, ale najlepszym okazało się zbudowanie bardzo długiej pochylni ponad dachami toruńskich kamieniczek. Rusztowanie rozpoczynało się daleko poza miejskimi murami a kończyło na wieży świętojańskiej świątyni. Zbudowano mechanizm który napędzany siłą 12 wołów wciągnął dzwon na górę. Operacja przebiegła pomyślnie a w mieście nastała radość.
31 grudnia 1500 roku „Tuba Dei” zabił po raz pierwszy. Brzmienie dzwonu rozchodziło się bardzo daleko. Dotarło nawet do nieba, gdzie zapewne zostało przychylnie przyjęty, gdyż końca świata nie było.
Tak kończy się legenda o dzwonie Tuba Dei który spełnił swoje zadanie. Uratował życie mieszkańców miasta i służy im aż do dnia dzisiejszego. Ton jego pięknego głosu można usłyszeć podczas wielkich uroczystości. Przesądni mieszkańcy, lewą ręką dotykają miejsca, gdzie serce dzwonu Tuba Dei uderza w kielich. Ich zdaniem przynosi to szczęście w życiu.
Potężne wielowiekowe brzmienie Tuba Dei?
Tuba Dei zachwyca nie tylko rozmiarem. Jego staranne wykonanie wymagało wielkiego kunsztu rzemieślniczego. Dzwon Trąba Boża z Torunia jest bardzo czułym instrumentem. Pomimo swojego wieku, wystarczy lekkie stuknięcie palcem w kielich aby wydał czysty dźwięk. Świadczy to o jakości z jaką został wykonany. Do dziś Tuba Dei zachwyca pięknym wielotonowym brzmieniem stanowiącym jedną z atrakcji Torunia. Obok głównego tonu, pobrzmiewa pięć składowych harmonicznych (alikwotów). Dzwon o takich właściwościach, stanowił ogromne osiągnięcie technologiczne swoich czasów, zadziwiając i żyjących współcześnie ludwisarzy.
Kiedy bije Tuba Dei?
Dzwon Trąba Boża z Torunia wybrzmiewa tylko kilka razy w roku. Możemy go usłyszeć obwieszczającego:
– Nadejście Nowego Roku
– Początek świąt Wielkiej Nocy
– Początek Bożego Narodzenia
– Rozpoczęcie procesji Bożego Ciała
– Obchody święta Niepodległości
Dodatkowo Tuba Dei wybrzmiewa w chwilach ważnych dla Torunia i Polski. Ostatnio można było usłyszeć go:
– 10 grudnia 2017 roku – ingres biskupa toruńskiego Wiesława Śmigla do bazyliki katedralnej św. św. Janów w Toruniu.
– 22 listopada 2019 roku – pogrzeb bohaterów powstania styczniowego na cmentarzu na Rossie, których groby zostały odnalezione na Górze Zamkowej w Wilnie.
– 11 kwietnia 2020 roku – po Wigilii Paschalnej.
– 6 marca 2022 roku – w geście solidarności z Ukrainą zaatakowaną przez Rosję.
zobacz także: Szlakiem Toruńskich legend – Fontanna Flisaka
zobacz także: Pierniki Toruńskie – Legenda o Katarzynkach
Kiedy można zwiedzać dzwon Tuba Dei w Toruniu?
Katedra Świętojańska udostępniana jest regularnie do zwiedzania. Podczas wycieczki turyści mogą wejść na wieżę na której znajduje się dzwon Tuba Dei oraz punkt widokowy. Na górę prowadzi 210 krętych, stromych i wąskich schodów. Warto jednak się tam wdrapać by na własne oczy zobaczyć słynny dzwon i piękny widok na miasto.
Wieżę na której znajduje się Tuba Dei można zwiedzać codziennie od 1 kwietnia do 15 października. W dni powszednie w godz. 10.00-16.30 a w niedziele i święta w godz. 14.00-16.00.
W pozostałym czasie wejść można jedynie do podwieżowej części katedry. Istnieje możliwość zarezerwowania zwiedzania w pozostałych terminach na zamówienie.
TUBA DEI jest z pewnością niezwykłym zabytkiem. Dlatego zachęcamy do odwiedzenia go podczas zwiedzania Torunia.
Podobało się? Zasubskrybuj i bądź na bieżąco:
