Uchwalenie Konstytucji 3 Maja w 1791 roku na Sejmie Czteroletnim to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii Polski. Była to pierwsza w Europie i druga na świecie (po amerykańskiej konstytucji) ustawa zasadnicza. Jednak w jakich okolicznościach doszło do uchwalenia Konstytucji Trzeciego Maja? Jaki był jej przebieg? I jakie miejsca są z nią związane?
W tym artykule chcielibyśmy pokrótce przypomnieć, jak przebiegał proces uchwalenia Konstytucji 3 Maja w 1791 roku. Przedstawimy miejsca znajdujące się w stolicy, które są z nią powiązane i które warto odwiedzić podczas zwiedzania Warszawy z przewodnikiem. Zapraszamy również na wirtualny spacer po tych miejscach, wydarzeniach i ciekawostkach, jakie związane są z uchwaleniem pierwszej w Europie konstytucji.
Co to jest konstytucja?
Konstytucja to dokument, który często określa się jako ustawę zasadniczą. Jest to najwyższy akt prawny w państwie, który określa źródła stanowienia prawa oraz podstawowe reguły krajowego porządku prawnego. Wszystkie akty prawne, które obowiązują w danym kraju, muszą być zgodne z postanowieniami zawartymi w konstytucji.
Czym była Konstytucja 3 Maja?
Konstytucja 3 Maja to Ustawa Rządowa uchwalona 3 maja 1791 r. na Sejmie Czteroletnim, regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną, spisaną ustawą zasadniczą. Przekształcała państwo w monarchię konstytucyjną, wprowadzając zasadę trójpodziału władzy (na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą).
Umów się na zwiedzanie!
Przewodnik po Warszawie
Uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1791 r.
W trakcie Sejmu Czteroletniego w Warszawie w wielu miejscach trwały prace nad przygotowaniem reform politycznych i społecznych, czasem wręcz w tajemnicy. Przy ich tworzeniu Król korzystał z inspiracji i pomocy wielu ludzi działających poza sejmem. Wśród nich znajdowały się takie znakomitości jak Stanisław Staszic, Józef Wybicki, Andrzej Zamoyski, Jan Potocki, Franciszek Salezy Jezierski, a w szczególności Hugo Kołłątaj.
W tym kręgu opracowano niezależny od sejmowych założeń projekt konstytucji.
Stronnictwo królewskie dążące do reform państwa zyskiwało poparcie, ale obawiało się poddać tekst przygotowanej ustawy normalnej sejmowej procedurze. Dlatego przedłożenie tekstu ustawy poprzedziły specjalne przygotowania. Starannie wybrano termin głosowania nad konstytucją – bezpośrednio po przerwie wielkanocnej, gdy skład izby był osłabiony. Znaczna grupa posłów i senatorów, ok. 100 osób, która przysięgła działać na rzecz uchwalenia konstytucji, stawiła się na obrady zaraz po świętach. Tymczasem część posłów, która nie była wtajemniczona w zamiary Króla, jeszcze nie dotarła do Warszawy po przerwie. Działania sejmu bacznie obserwowało społeczeństwo Warszawy, które liczyło na zmiany i oczekiwało reform.
Ostatecznie 3 maja 1791 r. w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego uchwalono Konstytucję jako całość, nie dopuszczając do szczegółowych dyskusji nad nią.
W salach zamkowych możemy zobaczyć nawiązujące do tego wydarzenia pamiątki – faksymile tekstu Konstytucji, obraz Jana Matejki „Konstytucja 3 Maja” powstały w związku z 100-leciem uchwalenia Konstytucji, portrety postaci związanych z pracami nad Uchwałą Rządową.
Śladami Konstytucji 3 Maja – wirtualny spacer po Warszawie
Chcielibyśmy zaprosić Państwa na wirtualny spaceru po Warszawie, który pomoże nam wspólnie odkryć niezwykłe miejsca związane z uchwaleniem konstytucji 1791 roku. Przedstawimy nie tylko najważniejsze zabytki, ale także te mniej znane, choć równie interesujące miejsca i ciekawostki. Zachęcamy państwa również do zwiedzenia Warszawy z przewodnikiem śladami Konstytucji 3 Maja! Jednak tym razem przedstawiamy wirtualnie, co warto zobaczyć, aby lepiej zrozumieć znaczenie tego wydarzenia dla Polski i jej historii.
Przystanek nr 1
Zamek Królewski w Warszawie
Jego historia sięga początku XIV w. Był siedzibą książąt mazowieckich, następnie został rozbudowany, stał się siedzibą Sejmu Rzeczypospolitej Obojga Narodów i rezydencją królewską.
Za panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, wybranego na władcę Rzeczypospolitej Obojga Narodów 6 września 1764 r. (koronacja odbyła się 25 listopada 1764r. w Warszawie) Zamek Królewski przeżywał okres największej świetności. Podczas jego rządów powstały projekty tak ważnych dla naszej historii i kultury instytucji, jak Szkoła Rycerska, Teatr Narodowy czy Komisja Edukacji Narodowej.
Przystanek nr 2
Bazylika archikatedralna św. Jana Chrzciciela
To jedna z najstarszych świątyń Warszawy. Tu odbywały się książęce i królewskie śluby, chrzty i pogrzeby. Tu koronowano dwóch królów Polski. Obydwaj nosili imię Stanisław i obaj tę koronę utracili. Kościół odwiedzali papieże i dostojnicy świeccy. W kryptach spoczywają wielcy Polacy, zasłużeni dla naszego kraju. Współcześnie odbywają się tu uroczystości religijne o szczególnej randze.
W czasie Sejmu Wielkiego kościół miał rangę kolegiaty. Odbywały się tu uroczystości przed otwarciem każdego sejmu i właśnie w tej świątyni zaprzysiężono uchwaloną w dniu 3 maja 1791r. Konstytucję.
Przystanek nr 3
Warszawa – Rynek Starego Miasta
Pośrodku Rynku stał Ratusz Starej Warszawy. To tu spotykali się Jan Dekert, prezydent Warszawy w latach 1789-1790 i Hugo Kołłątaj, jeden z twórców Konstytucji.
Jan Dekert (ur. 1738 w Bledzewie, zm. 4 października 1790 w Warszawie) – to kupiec, członek Kompanii Manufaktur Uprzywilejowanej, działacz mieszczański. Funkcję prezydenta Warszawy sprawował w latach 1738-1790.
Hugo Stumberg Kołłątaj (ur. 1 kwietnia 1750 w Dederkały Wielkie, zm. 28 lutego 1812 w Warszawie) – osoba duchowna, był politykiem, publicystą, pisarzem. Zajmował się poezją, historią, geografią.
Jan Dekert 27 listopada 1789 r. zorganizował w Warszawie spotkanie przedstawicieli miast królewskich Rzeczypospolitej, którzy podpisali memoriał domagający się przyznania mieszczanom praw publicznych. Według różnych źródeł było ich od 140 do 200.
Po kilku dniach, 2 grudnia 1789 r. ubrani na czarno przedstawiciele miast udali się na Zamek i na ręce króla złożyli memoriał. Manifestacja ta weszła do historii jako „czarna procesja”.
Efektem tych działań była ustawa Miasta nasze królewskie wolne w państwach Rzeczypospolitej przyjęta przez Sejm Czteroletni w 1791r. a następnie włączona do Konstytucji jako Artykuł III. Niestety przyznania rozszerzonych praw miejskich nie doczekał Jan Dekert który zmarł w październiku 1790r.
Przystanek nr 4
Ogród Botaniczny w Alejach Ujazdowskich.
Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego powstał w 1818r., a przyczynił się do tego prof. Botaniki Michał Szubert. Choć dziś posiada niewielką powierzchnię, początkowo zajmował ponad 22 ha (dla porównania – pobliski Park Ujazdowski ma powierzchnię 5,7 ha) i obejmował także szklarnie królewskie i Starą Pomarańczarnię.
W trakcie trwania Sejmu Wielkiego podjęto uchwałę o wybudowaniu na jego terenie Świątyni Najwyższej Opatrzności. Miało to być wotum wdzięczności za Konstytucję 3 Maja. Projekt architektoniczny przygotował architekt Jakub Kubicki. Na terenie Łazienek Królewskich, w części gdzie następnie powstał Ogród Botaniczny wmurowano kamień węgielny. Poświęcenia kamienia węgielnego i użytych narzędzi dokonał prymas Michał Jerzy Poniatowski. Pozłacane kielnia i młotek przechowywane są w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie.
Do wybudowania świątyni jednak nie doszło. III rozbiór Polski przerwał prace związane z realizacją projektu. Dopiero ok. 200 lat później w Wilanowie ponownie odżyła idea budowy świątyni.
W naszym wirtualnym spacerze ujęliśmy najważniejsze miejsca związane z Konstytucją Trzeciego Maja. Jednak można jeszcze wymienić wiele innych. Pracowali nad nią wybitni ludzie, którzy w Warszawie mieli swe siedziby, są miejsca, które lubili, w których bywali. Zachęcamy Państwa do samodzielnych spacerów i poszukiwań, nie tylko wirtualnych.
Natomiast dzisiejszy wirtualny spacer kończymy w Ogrodzie Botanicznym, cudownym miejscu zwłaszcza w maju. Zachęcamy również wszystkich do wyboru innych wycieczek tematycznych po Warszawie, podczas których będziemy poznawać te i inne historie.
Najczęściej zadawane pytania:
- Kto uchwalił konstytucję 3 Maja?
Konstytucję 3 Maja uchwalił Sejm Wielki, który obradował od 1788 do 1792 roku.
- Kiedy dokładnie została uchwalona konstytucja 3 Maja?
Konstytucja 3 Maja została uchwalona 3 maja 1791 roku.
- Jakie postanowienia były zawarte w konstytucji 3 Maja?
W konstytucji 3 Maja zawarte były m.in. postanowienia dotyczące ustanowienia trójpodziału władzy na ustawodawczą (sejm i senat), wykonawczą (król i Straż Praw – namiastki rządu) oraz sądowniczą (niezawisłe sądy). Dodatkowo konstytucja ustanowiła zniesienie liberum veto, zniesienie podziału na Polskę i Litwę (ustanawiając jedno państwo – Rzeczpospolitą Polską), zniesienie wolnej elekcji i wprowadzenie dziedziczność tronu, wzięcie chłopów pod opiekę państwa, ustanowienie religii katolickiej religią państwową, pozbawienie praw politycznych gołoty.
- Dlaczego konstytucja 3 Maja była ważna dla Polski?
Celem ustawy rządowej było ratowanie Rzeczypospolitej, której terytorium została zagarnięte w wyniku I rozbioru Polski w 1772 r. przeprowadzonego przez Prusy, Austrię i Rosję. Konstytucja oprócz wprowadzenia trójpodziału władzy, ograniczała też immunitety prawne oraz przywileje szlachty zagrodowej. Miało to na celu zapobiec możliwości przekupstwa biednego szlachcica przez agentów z innych państw. Dodatkowo ustawa była potrzebna społeczeństwu w którym istniała świadomość potrzeby wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu państwa. Wzmocnione zostały rząd i administracja. Wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz objęła chłopów ochroną państwa. Dawała również nadzieję na kolejne reformy.
- Gdzie uchwalono konstytucję 3 Maja?
Konstytucja 3 Maja została uchwalona w Sali Senatorskiej Zamku Królewskiego.
Podobało się? Zasubskrybuj i bądź na bieżąco:
